Proteksionisme atau fahaman perlindungan semakin mengubah landskap ekonomi dunia apabila kuasa besar menjadikan tarif, larangan eksport dan sekatan perdagangan sebagai alat yang bukan sahaja bagi melindungi industri tempatan tetapi meraih kelebihan politik.
Perubahan ini mencetuskan ketidaktentuan baharu dalam perdagangan antarabangsa, dengan kesan besar kepada negara yang sangat bergantung kepada pasaran global seperti Malaysia.
Berucap pada Mesyuarat Menteri-menteri Luar Asean (AMM) ke-58 di Kuala Lumpur Julai lalu, Perdana Menteri Anwar Ibrahim menyifatkan keadaan itu sebagai ‘cuaca baharu zaman ini’, sambil memberi amaran langkah tersebut sering ‘dijadikan senjata terhadap negara lemah’.
Beliau berkata, trend itu memberi kesan langsung terhadap Malaysia yang ekonominya bergantung pada perdagangan yang boleh dijangka dan berasaskan peraturan.
Anwar memberi amaran, apabila kuasa ekonomi besar mengenakan sekatan atau meningkatkan pertikaian, kesannya melangkaui sempadan mereka, mempengaruhi harga barangan asas, kestabilan pekerjaan dalam industri yang bergantung kepada perdagangan, dan keupayaan perniagaan untuk berkembang di peringkat antarabangsa.
Katanya, ‘dinamika kuasa kini lebih menentukan perdagangan berbanding sebelum ini’, realiti yang paling ketara dalam bentuk halangan perdagangan yang menentukan bagaimana barangan dan perkhidmatan bergerak merentasi sempadan Malaysia.
Apakah halangan perdagangan?
Hampir semua negara mengekalkan beberapa bentuk halangan perdagangan, sama ada tarif atau langkah bukan tarif, bagi mengawal dagangan. Objektifnya mungkin untuk melindungi sektor strategik, kesihatan awam atau keselamatan negara.
Apabila dilaksanakan secara telus dan boleh diramal, alat ini merupakan sebahagian daripada fungsi biasa sistem perdagangan global. Bagaimanapun, tarif dan langkah bukan tarif kini semakin digunakan bukan sahaja untuk perlindungan ekonomi tetapi juga sebagai alat perlindungan atau ‘protectionist’.
Perkara ini jelas dalam konflik perdagangan berterusan antara Amerika Syarikat (AS) dan China, di mana Washington mengenakan tarif menyeluruh ke atas barangan China serta mengetatkan syarat bukan tarif bagi melindungi pekerjaan rakyat AS dan mengekang pengaruh Beijing.
Akses pasaran, yang dulunya dianggap sekadar dasar komersial, kini dijadikan alat tawar-menawar dalam pertikaian geopolitik yang lebih luas.
Halangan bukan tarif seperti kuota, piawaian produk, keperluan pensijilan dan larangan import boleh berkesan menyekat perdagangan sama seperti tarif, namun kesannya kurang dirasai. Tetapi, penguatkuasaan secara mendadak boleh mengganggu rantaian bekalan dan meningkatkan harga bagi pengeluar serta pengguna.
Bagaimanapun, kosnya sering ditanggung oleh negara yang mengenakan halangan itu. Peterson Institute for International Economics menganggarkan tarif AS ke atas barangan China menyebabkan pengguna di AS menanggung kos sebanyak USD70 bilion dalam tempoh setahun.
Perniagaan juga berdepan kos input lebih tinggi, tarif balas, eksport yang berkurangan dan gangguan rantaian bekalan — kesan yang merebak melalui rangkaian global ke ekonomi bergantung kepada perdagangan seperti Malaysia.
Mungkin, kesan paling memberi kesan adalah ketidaktentuan. Kenaikan tarif secara mengejut, perubahan mendadak peraturan bukan tarif dan pertikaian yang semakin berlarutan menyebabkan firma enggan melabur atau mengambil pekerja. Bagi Malaysia, ketidakstabilan sebegini memberi kesan langsung terhadap permintaan eksport, pekerjaan dalam sektor pembuatan dan keyakinan pelabur keseluruhannya.
Sistem perdagangan pelbagai hala yang berpaksikan Pertubuhan Perdagangan Dunia (WTO) sejak sekian lama menjadi benteng kepada ketidaktentuan ini. Ditubuhkan pada 1995, WTO bertindak sebagai penimbang tara perdagangan global, menetapkan peraturan antarabangsa dan menyediakan proses neutral untuk menyelesaikan pertikaian.
Apabila sesebuah negara percaya eksportnya disekat secara tidak adil, ia boleh membawa kes itu ke mekanisme penyelesaian pertikaian WTO, di mana panel pakar meneliti bukti dan mengeluarkan keputusan.
Teras kepada sistem ini ialah Badan Rayuan, mahkamah tertinggi bagi pertikaian perdagangan. Ia memastikan keseragaman dengan meneliti semula keputusan panel dan mengesahkan sama ada ia selari dengan perjanjian WTO.
Bagaimanapun, dalam beberapa tahun kebelakangan ini, sistem itu terhenti. Kegagalan mencapai kata sepakat melantik ahli baharu menyebabkan Badan Rayuan kekurangan kuorum untuk mendengar kes.
Akibatnya, negara yang tidak bersetuju dengan keputusan tidak memihak boleh memfailkan rayuan kepada Badan Rayuan yang tidak berfungsi, dikenali sebagai ‘rayuan ke ruang kosong’, sekali gus menunda keputusan tanpa had waktu.
Kegagalan ini memberi kesan lebih teruk kepada negara kecil seperti Malaysia. Tidak seperti kuasa besar yang boleh bergantung pada pengaruh politik atau tindakan balas, ekonomi kecil yang bergantung pada perdagangan seperti Malaysia hanya bersandar pada sistem berasaskan peraturan untuk mencabar amalan tidak adil.
Tanpa mekanisme penyelesaian pertikaian yang berfungsi, Malaysia berdepan halangan lebih besar untuk menentang standard diskriminasi, sekatan import secara tiba-tiba, atau tarif bermotif politik, menyebabkan negara lebih terdedah kepada tekanan luar dan pertikaian berpanjangan.
Melindungi ekonomi untuk masa depan
Sebagai respons, Malaysia mengambil langkah untuk mengukuhkan kedudukannya. Julai lalu, Menteri Pelaburan, Perdagangan dan Industri, Tengku Zafrul Aziz menegaskan Malaysia tidak akan berkompromi dalam bidang teras seperti piawaian halal, perolehan kerajaan dan hak untuk mengenakan cukai digital secara tidak diskriminasi.
Di peringkat serantau, Malaysia turut berusaha memperkukuh hubungan perdagangan dan pelaburan dalaman Asean, dengan Anwar menggesa negara anggota pada AMM supaya ‘memperkukuh asas dalaman kita’ bagi mengurangkan kebergantungan kepada mana-mana kuasa luar tunggal.
Malaysia juga mempelbagaikan kerjasama ekonomi, termasuk memperluas hubungan dengan pasaran sedang pesat membangun dan negara-negara BRICS sebagai sebahagian daripada usaha lebih meluas untuk menyebarkan risiko dan meningkatkan daya tahan.
Di dalam negara, Malaysia melabur dalam sektor bernilai tinggi, menaik taraf infrastruktur dan logistik serta menambah baik sistem perdagangan digital. Projek-projek termasuk pembangunan pelabuhan kontena berpandu kecerdasan buatan (AI) di Port Dickson sebagai sebahagian daripada inisiatif Vision Valley 2.0.
Keputusan terbaru Bank Negara menurunkan mata asas kadar faedah buat kali pertama dalam tempoh lima tahun pula bertujuan menyokong permintaan domestik dalam menghadapi cabaran global, selain langkah fiskal bersasar yang diperkenalkan untuk menyokong industri yang terjejas.
Mempelbagaikan ekonomi
Salah satu tonggak utama strategi negara ialah kepelbagaian ekonomi, termasuk sokongan kepada perusahaan kecil dan sederhana (PKS) serta tumpuan lebih besar terhadap pendidikan dan latihan vokasional dalam bidang STEM.
Presiden Persatuan Rantaian Bekalan Lestari & Inovasi Malaysia, Lorela Chia, berkata PKS tidak boleh tunduk kepada naluri untuk mengecilkan operasi ketika berdepan keadaan yang tidak menentu.
“Apabila berdepan waktu sukar, naluri semula jadi ialah mengecilkan kawasan dikuasai atau memastikan semua hampir dengan anda. Mengembangkan perniagaan dalam waktu sukar nampak berlawanan dengan logik, tetapi PKS perlu sedar apa yang diperlukan untuk melangkah lebih jauh.
“Mulakan dengan skala kecil. Jangan terburu-buru. Dan dalam dunia hari ini, kepercayaan amat penting, jadi bina hubungan terlebih dahulu. Kredibiliti dan kepercayaan bergerak lebih pantas daripada skala,” katanya.
Chia juga berkata, pematuhan kepada piawaian antarabangsa, walaupun sering dilihat sebagai berkos tinggi, boleh dijadikan kelebihan daya saing jika dijadikan sebahagian daripada proses teras, sebagai contoh sektor minyak sawit.
“Malaysia berada di kedudukan teratas bukan sahaja kerana kita patuh pada standard, tetapi kerana proses teras kita sangat baik. Apa sahaja halangan diletakkan, kita mampu atasi, dan apabila peraturan berubah, kita tetap dapat menyesuaikannya,” katanya.
Sementara itu, pakar perdagangan dari Universiti Kebangsaan Malaysia, Sufian Jusoh, berkata walaupun pelaburan langsung asing (FDI) kekal penting, ia tidak harus dilihat sebagai penyelesaian sempurna.
“Persepsi salah terbesar ialah FDI ibarat tongkat sakti yang boleh menyelesaikan semua masalah. Tidak begitu. FDI perlu dilihat sebagai pemangkin, tetapi kita juga perlu membangunkan pelaburan domestik.
“Kita perlu pastikan kita memperoleh lebih daripada sekadar pekerjaan dan modal; kita perlu membawa masuk ilmu, bakat dan teknologi. Ada pelabur yang enggan berkongsi teknologi, jadi kita mesti ada dasar serta bakat tempatan yang bersedia untuk menerima serta menyerapnya apabila peluang itu muncul,” katanya.
Sufian menambah, kekuatan terbesar Malaysia terletak pada perkhidmatan bernilai tinggi seperti penyelidikan dan pembangunan, ujian serta pematuhan, dan membangunkan sektor ini memerlukan sokongan dasar serta perubahan minda.
Dengan menutup jurang antara dasar perdagangan, pembaharuan domestik, pembangunan PKS, dan pelaburan dalam sektor bernilai tinggi, Malaysia berhasrat membina ekonomi yang lebih berdaya tahan dan mampu menyesuaikan diri dengan kejutan global.
Bagi kerajaan dan industri, cabarannya ialah menggandingkan langkah pertahanan segera dengan strategi jangka panjang yang memperluas peluang serta mengukuhkan daya saing dalam dunia yang semakin proteksionis.
Malaysia kekal komited kepada sistem perdagangan antarabangsa yang adil dan berasaskan peraturan, seperti ditekankan Anwar dalam gesaannya di AMM supaya peraturan terus dipatuhi walaupun ada pihak lain menarik diri daripadanya.
Danish Raja Reza adalah wartawan penyiaran FMT.
Artikel ini adalah pandangan penulis dan tidak semestinya mewakili FMT.